Hoge concentratie PFOS Jelsumer Feart

Wetterskip Fryslân heeft in het water van de Jelsumer Feart en de Lytse Feart ten noorden van Leeuwarden een te hoge concentratie PFOS (PFAS) gemeten. Omdat de risico’s voor de gezondheid op dit moment niet precies bekend zijn, adviseert de GGD Fryslân om voorlopig geen gebruik te maken van water uit de Jelsumer Feart en de Lytse Feart. Op deze pagina vind je antwoorden op veelgestelde vragen over publieke gezondheid.

Op deze pagina lees je informatie over:

Wat is er aan de hand?

Wetterskip Fryslân heeft in het water van de Jelsumer Feart en Lytse Feart een te hoge concentratie PFOS gemeten. Omdat de risico’s voor de gezondheid op dit moment niet precies bekend zijn, adviseert de GGD Fryslân om voorlopig geen gebruik te maken van water uit de Jelsumer Feart en Lytse Feart.

Gezamenlijke updates en het laatste nieuws vind je op de website van Wetterskip Fryslân.

Wat zijn PFOS en PFAS?

PFAS (Per- en polyfluoralkylstoffen ) is een verzamelnaam waar onder andere PFOS onder valt en staat voor per- en polyfluoralkylstoffen. Deze groep chemische stoffen is door mensen gemaakt en komt van nature niet voor in het milieu. PFAS kunnen een negatief effect hebben op milieu en gezondheid.

GGD Leefomgeving: Wat zijn PFAS?

Veelgestelde vragen

: Of je ziek wordt van PFAS of PFOS, hangt af van hoeveel je in de loop van de tijd binnenkrijgt.

PFAS zorgen alleen in een hele zeer hoge dosis en na langdurige blootstelling voor (acute) gezondheidsklachten, bijvoorbeeld wanneer je langdurig met PFAS-houdende stoffen hebt gewerkt. PFAS-stoffen zijn chemische stoffen die gebruikt worden om producten water-, vuil-, stof- of vetafstotend te maken (bijvoorbeeld pannen).

Over PFAS is veel informatie beschikbaar, waarbij de volgende mogelijke gezondheidseffecten bekend zijn: nadelige invloed op de leverfunctie en de werking van het immuunsysteem, verhoging van het cholesterolgehalte, schadelijk voor de voortplanting en de ontwikkeling van het ongeboren kind (iets lager geboortegewicht). Twee vormen van kanker (nier- en zaadbalkanker) worden in verband gebracht met een zeer hoge en langdurige blootstelling aan PFAS.
: Voor vragen over PFAS en gezondheid kunt je terecht bij GGD Fryslân. Stuur je vraag naar mmk@ggdfryslan.nl of bel naar 088 22 99 222 (op werkdagen tussen 08.30 en 16.30 uur bereikbaar). 

Meer algemene informatie over PFAS en gezondheid vind je ook op:

De website van het RIVM

De website van GGDLeefomgeving
: Op basis van de door het Wetterskip uitgevoerde meting adviseren we de directe omwonenden en gebruikers van de Jelsumer Feart en de Lytse Feart om:

Het water uit de Jelsumer Feart niet te drinken.

Niet te zwemmen in de Jelsumer Feart.

(Moes)tuinen niet te besproeien met water uit de Jelsumer Feart.

Geen zelf gevangen vis uit de Jelsumer Feart te eten.

Deze adviezen gelden voorlopig alleen voor de directe omgeving van de Jelsumer Feart en Lytse Feart. Er worden extra metingen gedaan om te bepalen of het advies voor aangrenzend water moet gelden. Het is al standaardadvies van de GGD om alleen te zwemmen in aangewezen zwemwater. De Jelsumer Feart en de Lytse Feart zijn niet aangewezen als zwemwater.

Daarnaast raden wij en het Voedingscentrum standaard af om regelmatig zelf gevangen zoetwatervis te eten. Daarin zit soms te veel PFAS en daarnaast kunnen er ook andere ongezonde stoffen in zitten, zoals zware metalen, PCB’s en dioxines.
: We weten nog niet voor hoe lang er PFAS in de Jelsumer Feart en Lytse Feart zit en of dit altijd evenveel is geweest. Wat we wel kunnen zeggen, is dat een enkele keer gebruik maken van water uit de Jelsumer Feart of Lytse Feart voor zover bekend geen negatief effect op de gezondheid heeft. De adviezen die we nu geven gaan over het voor langere tijd gebruik maken van water uit de vaart, zoals zwemmen, vis eten of tuin besproeien. Mocht je je hier toch zorgen over maken, dan kun je contact opnemen met ons.
: Ja dat kan nog steeds. Het leidingwater in Nederland is van goede kwaliteit. De hoeveelheid PFAS die je met kraanwater binnenkrijgt, is zeer klein. Voldoende water drinken is belangrijk om gezond te blijven.
: Als GGD kunnen we alleen het risico voor mensen duiden. We hebben daarom advies gevraagd aan de Gezondheidsdienst voor Dieren (GD). Zij adviseren om te vermijden dat (huis)dieren in contact komen met water dat door hoge concentraties PFAS is verontreinigd. Dit wordt geadviseerd omdat er nog veel onbekend is over hoe PFAS wordt opgenomen door dieren en het ook bij dieren nog niet duidelijk is wat de gezondheidseffecten zijn.

Neem contact op met je dierenarts als je abnormale effecten of symptomen bij je (huis)dier(en) opmerkt.
: Wetterskip Fryslân heeft recent een meting gedaan op PFAS in de Dokkumer Ie ter hoogte van Tergreft. De PFAS-concentratie daar was vele malen lager dan in de Jelsumer Feart. Daarom gaan we ervanuit dat de PFAS uit de Jelsumer Feart snel verdunt in het stromende water van de Dokkumer Ie.

We geven daarom geen negatief advies om gebruik te maken van het water uit de Dokkumer Ie. Dit geldt ook voor het Dokkumer Djip. We raden als GGD in zijn algemeenheid wel af om te zwemmen op niet-officiële zwemlocaties. Officiële locaties kun je vinden op de website van Zwemwater. Dit advies geven we omdat er een risico is om een infectie op te lopen door bijvoorbeeld blauwalg. Meer informatie hierover vind je op onze website.
: De gemeente Leeuwarden heeft samen met GGD Fryslân een onderzoek uitgevoerd naar de aanwezigheid van PFAS in eieren van (hobby)kippen in de omgeving van de Jelsumer Feart en Lytse Feart. Aan dit onderzoek deden in totaal 12 hobbykippenhouders mee. De resultaten zijn inmiddels bekend: eieren van kippen in deze omgeving bevatten hogere PFAS-waarden dan gemiddeld in Nederland, vooral bij kippen die direct contact hebben met de bodem. Daarom blijft ons advies om deze eieren niet te consumeren. Kippen die in een afgesloten ren worden gehouden, zonder contact met de bodem of oppervlaktewater, produceren eieren met PFAS-niveaus die vergelijkbaar zijn met die van andere hobbykippen in Nederland. Deze resultaten zijn onlangs gedeeld en besproken met de deelnemers aan het onderzoek door de gemeente Leeuwarden en GGD Fryslân.

Hobbykippenhouders kunnen maatregelen treffen om te voorkomen dat hun kippen in contact komen met de bodem en het oppervlaktewater. Op deze manier wordt de blootstelling van de kip aan PFAS sterk verminderd, wat resulteert in eieren met lagere PFAS-waarden. In de gesprekken met deelnemers zijn maatregelen besproken om het contact met de bodem en het oppervlaktewater weg te nemen.

Wij adviseren nog steeds om eieren van hobbykippen af te wisselen met eieren uit de supermarkt, omdat eieren van hobbykippen in Nederland doorgaans hogere PFAS-waarden hebben dan supermarkteieren. Afwisseling blijft daarom een verstandige keuze. Heb je vragen over de gezondheidseffecten van PFAS of twijfel je of dit advies ook geldt voor de eieren van jouw eigen kippen? Neem dan contact met ons op.